Giới thiệu
Bắt đầu hành trình khởi nghiệp không nhất thiết phải tốn quá nhiều vốn. Trong thời đại số hóa và sáng tạo, có nhiều mô hình kinh doanh cho phép bạn khởi sự chỉ với nguồn lực hạn chế nhưng vẫn tạo ra giá trị và lợi nhuận bền vững. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ khái niệm mô hình khởi nghiệp, các loại hình phổ biến, cùng những lựa chọn phù hợp nhất nếu bạn đang tìm kiếm con đường kinh doanh ít vốn nhưng hiệu quả.
1. Mô hình khởi nghiệp là gì?
Mô hình khởi nghiệp là cách một người khởi sự kinh doanh lên kế hoạch để kiếm tiền từ ý tưởng của mình. Một mô hình khởi nghiệp là bản kế hoạch giúp người sáng lập xác định rõ 4 yếu tố cốt lõi:
- (1) Khách hàng mục tiêu là ai?
- (2) Sản phẩm hoặc dịch vụ cung cấp là gì?
- (3) Cách tạo ra và phân phối giá trị đó như thế nào?
- (4) Doanh nghiệp kiếm tiền từ đâu? Đây chính là nền tảng giúp bạn xây dựng chiến lược phát triển bền vững.
Mô hình khởi nghiệp là bản kế hoạch có 4 yếu tố cốt lõi
Ví dụ cụ thể: bạn có ý tưởng kinh doanh trà sữa. Nếu bạn chọn mở một quán nhỏ để bán tại chỗ, bạn đang theo mô hình truyền thống – phục vụ khách đến tận nơi. Nếu bạn tận dụng mạng xã hội để nhận đơn và giao hàng tận nơi, bạn theo mô hình trực tiếp – bán hàng không cần mặt bằng. Còn nếu bạn tạo một ứng dụng đặt trà sữa giao nhanh, liên kết nhiều cửa hàng khác nhau, thì đó là mô hình sáng tạo – ứng dụng công nghệ để mở rộng quy mô nhanh chóng mà vẫn giảm thiểu chi phí vận hành.
2. Các loại mô hình khởi nghiệp
Các loại mô hình khởi nghiệp
Mỗi mô hình khởi nghiệp phản ánh một cách tiếp cận khác nhau để tạo ra giá trị và kiếm lợi nhuận. Dưới đây là một số mô hình phổ biến và phù hợp với những người muốn khởi nghiệp với vốn ít:
2.1 Mô hình truyền thống: Là mô hình kinh doanh phổ biến từ lâu đời, chủ yếu dựa vào hoạt động bán hàng trực tiếp tại cửa hàng, xưởng sản xuất hoặc địa điểm kinh doanh cụ thể. Mô hình này thường áp dụng cho lĩnh vực ăn uống, bán lẻ, sản xuất hàng hóa, hoặc nhượng quyền thương hiệu. Tuy cần vốn đầu tư ban đầu lớn nhưng phù hợp với những người thích vận hành thực tế và xây dựng mối quan hệ trực tiếp với khách hàng.
2.2 Mô hình trực tiếp (Direct-to-Consumer): Doanh nghiệp bán sản phẩm hoặc dịch vụ trực tiếp đến khách hàng thông qua nền tảng số, không cần qua trung gian. Ví dụ: bán hàng qua mạng xã hội, thương mại điện tử, livestream, dropshipping hoặc tiếp thị liên kết. Đây là mô hình tiết kiệm chi phí, dễ tiếp cận khách hàng và phù hợp với người mới bắt đầu.
2.3 Mô hình sáng tạo (Innovation-based Model): Tận dụng công nghệ hoặc các ý tưởng mới để tạo ra giá trị khác biệt. Bao gồm: phát triển ứng dụng công nghệ, mô hình chia sẻ tài nguyên (sharing economy như Grab, Airbnb), mô hình phần mềm dịch vụ (SaaS), hoặc mô hình ứng dụng trí tuệ nhân tạo, dữ liệu lớn (AI, Big Data). Thường đòi hỏi kỹ năng chuyên môn cao nhưng có khả năng nhân rộng nhanh và thu hút vốn đầu tư.
2.4 Mô hình dịch vụ chuyên môn (Freelance/Consulting Model): Người khởi nghiệp sử dụng kiến thức, kỹ năng chuyên môn cá nhân để cung cấp dịch vụ tư vấn, đào tạo, thiết kế, kế toán, pháp lý, hoặc chăm sóc sức khỏe. Mô hình này có chi phí vận hành thấp, dễ bắt đầu, và phù hợp với cá nhân có chuyên môn rõ ràng.
2.5 Mô hình đăng ký/thuê bao (Subscription Model): Doanh nghiệp cung cấp sản phẩm hoặc dịch vụ theo hình thức thu phí định kỳ. Ví dụ: cung cấp khóa học online theo tháng, phần mềm thu phí hàng năm, hoặc hộp quà/thực phẩm giao định kỳ. Ưu điểm là tạo nguồn doanh thu ổn định và duy trì mối quan hệ lâu dài với khách hàng.
3. 09 mô hình khởi nghiệp tốn ít vốn nhất
09 mô hình khởi nghiệp tốn ít vốn nhất
3.1 Bán hàng online qua mạng xã hội
Bạn có thể bắt đầu bằng cách nhập một số lượng nhỏ sản phẩm thời trang, mỹ phẩm, đồ ăn vặt hoặc đồ dùng thiết yếu, sau đó chụp ảnh hoặc quay video và đăng lên Facebook, Instagram, TikTok. Khách hàng sẽ đặt hàng qua tin nhắn, bạn tự giao hoặc thuê đơn vị vận chuyển. Nhiều người thành công nhờ xây dựng thương hiệu cá nhân, livestream chia sẻ mẹo dùng sản phẩm. Ví dụ: Nhiều chủ shop nổi tiếng như Min House hoặc Chuồn Chuồn Kim đều bắt đầu từ việc livestream bán hàng qua Facebook cá nhân, tận dụng mạng xã hội để xây dựng lòng tin và thương hiệu riêng trước khi mở rộng ra sàn thương mại điện tử hoặc chuỗi cửa hàng.
3.2 Tiếp thị liên kết (Affiliate Marketing)
Bạn đăng ký tài khoản trên các sàn như Shopee, Lazada, Accesstrade, nhận đường link giới thiệu sản phẩm và chia sẻ qua blog, video TikTok, fanpage hoặc group Facebook. Khi có người bấm vào link và mua hàng, bạn được hoa hồng. Không cần vốn nhập hàng, bạn cần học kỹ năng SEO, viết content hoặc quay video để tăng lượt tiếp cận. Ví dụ: Giang Ơi chia sẻ nhiều về sách, mỹ phẩm kèm link affiliate tinh tế, tạo thu nhập thụ động hàng tháng.
3.3 Tạo podcast chuyên đề
Nếu bạn có kiến thức chuyên sâu trong một lĩnh vực (sức khỏe, tâm lý, tài chính cá nhân, giáo dục...), bạn có thể bắt đầu một kênh podcast và chia sẻ nội dung định kỳ trên Spotify, Apple Podcasts, YouTube. Bạn chỉ cần một chiếc micro cơ bản, phần mềm thu âm (Audacity hoặc Anchor.fm) và một kế hoạch nội dung nhất quán. Khi lượng người nghe tăng, bạn có thể kiếm tiền từ tài trợ, affiliate hoặc bán sản phẩm/dịch vụ riêng. Ví dụ: Podcast "Tâm lý ơi mở ra" đã thu hút hàng ngàn lượt nghe mỗi tuần và nhận tài trợ từ các thương hiệu giáo dục & chăm sóc sức khỏe.
3.4 Kinh doanh dropshipping
Bạn lập shop online (Shopee, TikTok Shop, website), đăng sản phẩm từ nhà cung cấp (trong nước hoặc nước ngoài). Khi có đơn, bạn gửi thông tin đơn hàng cho nhà cung cấp, họ sẽ giao hàng trực tiếp đến khách. Bạn không cần nhập hàng, chỉ cần đầu tư thời gian làm nội dung bán hàng. Tuy nhiên, cần chọn nhà cung cấp uy tín và kiểm tra kỹ sản phẩm. Shopify là nền tảng hỗ trợ hàng triệu người trên thế giới bắt đầu với mô hình này.
3.5 Tư vấn online theo chuyên môn
Nếu bạn có bằng cấp hoặc kinh nghiệm trong một lĩnh vực như tài chính cá nhân, kế toán thuế, luật doanh nghiệp, dinh dưỡng, bạn có thể tư vấn online qua Zoom, Zalo hoặc thiết lập dịch vụ tư vấn trực tuyến. Bạn nên xây dựng trang cá nhân hoặc fanpage để chia sẻ kiến thức và thu hút khách hàng. Luật sư Nguyễn Hữu Phước đã áp dụng mô hình này hiệu quả bằng việc xây dựng thương hiệu cá nhân và tư vấn pháp lý trực tuyến cho doanh nghiệp.
3.6 Dạy học trực tuyến hoặc bán khóa học online
Bạn quay video bài giảng, dựng thành khóa học và đăng lên các nền tảng như Unica, Kyna, Edumall hoặc tạo website riêng. Chủ đề có thể là kỹ năng mềm, Excel, thiết kế Canva, marketing, tiếng Anh... Đầu tư ban đầu là công sức biên soạn bài và quay video. Nếu làm tốt, bạn có thể bán một khóa học cho hàng ngàn người. Ví dụ: Thầy Đình Long dạy Excel qua YouTube, sau đó mở khóa học trả phí, giúp nhiều người học dễ tiếp cận và tạo thu nhập bền vững.
3.7 Kinh doanh sản phẩm số (digital products)
Đây là mô hình tạo ra các sản phẩm số như eBook, mẫu thiết kế, template CV, preset ảnh, hoặc file Excel tiện ích và bán trên các nền tảng như Etsy, Gumroad hoặc Shopee. Bạn chỉ cần đầu tư một lần để tạo sản phẩm, sau đó có thể bán vô số lần mà không phát sinh thêm chi phí sản xuất. Khách hàng mục tiêu là người trẻ, dân văn phòng, sinh viên cần công cụ hỗ trợ công việc. Ví dụ: nhiều bạn trẻ Việt Nam đã bán thành công bộ template Notion hoặc bộ tài liệu học tập cho học sinh trên TikTok Shop.
3.8 Tạo nội dung (content creator)
Nếu bạn yêu thích quay video, viết lách, chia sẻ kiến thức, bạn có thể bắt đầu với vai trò content creator trên TikTok, YouTube, Instagram. Khi xây dựng được lượng người theo dõi ổn định, bạn có thể kiếm tiền qua quảng cáo, tài trợ sản phẩm, affiliate, mở khóa học, hay bán sản phẩm cá nhân. Khách hàng mục tiêu là cộng đồng người theo dõi bạn – có thể là người học, người tiêu dùng hoặc các nhãn hàng tìm đối tác quảng bá. Ví dụ: KOL như Lê Hằng (Hằng Content) nổi tiếng nhờ chia sẻ kiến thức content marketing đã trở thành hình mẫu cho nhiều bạn trẻ theo nghề sáng tạo nội dung.
3.9 Phát triển ứng dụng hoặc dịch vụ công nghệ theo yêu cầu
Nếu bạn có kỹ năng lập trình hoặc làm việc nhóm với kỹ sư phần mềm, bạn có thể phát triển app, web hoặc công cụ số theo yêu cầu khách hàng. Ví dụ: viết phần mềm quản lý quán cafe, app đặt lịch khám bệnh, web giới thiệu dịch vụ... Nên bắt đầu từ các dự án nhỏ để tích lũy kinh nghiệm và dần mở rộng dịch vụ. Base.vn là một ví dụ điển hình, ban đầu là phần mềm nội bộ, sau phát triển thành nền tảng quản trị doanh nghiệp lớn được nhiều công ty Việt Nam sử dụng.
4. Các yếu tố góp phần tạo nên mô hình khởi nghiệp kinh doanh hiệu quả
4.1 Hiểu rõ khách hàng mục tiêu
Đây là yếu tố nền tảng và quan trọng nhất khi bắt đầu bất kỳ mô hình kinh doanh nào. Nếu không biết rõ mình đang phục vụ ai, bạn sẽ không thể định vị sản phẩm đúng cách. Hãy xác định rõ chân dung khách hàng: họ là ai (tuổi, giới tính, nghề nghiệp), họ sống ở đâu, họ có nhu cầu gì và hành vi tiêu dùng ra sao. Ví dụ, nếu bạn kinh doanh sản phẩm trang trí nhà ở, khách hàng lý tưởng có thể là dân văn phòng độ tuổi 25–40, sống tại đô thị, yêu thích không gian sống đẹp. Hãy sử dụng các công cụ khảo sát nhanh, phỏng vấn khách hàng tiềm năng, hoặc phân tích xu hướng tìm kiếm trên Google, TikTok để xác định đúng insight.
4.2 Sản phẩm có tiềm năng
Một sản phẩm tốt là sản phẩm giải quyết đúng một vấn đề cụ thể cho khách hàng. Điều quan trọng là bạn phải xác định rõ "giá trị cốt lõi" – sản phẩm giúp khách hàng đạt được điều gì, khác biệt gì với những lựa chọn sẵn có. Ví dụ: Coolmate không chỉ bán áo thun, mà họ bán giải pháp mua sắm nhanh gọn, tối giản cho nam giới bận rộn. Người khởi nghiệp cần kiểm tra sản phẩm qua phản hồi sớm của người dùng (test thị trường), điều chỉnh liên tục cho đến khi tìm được công thức phù hợp.
4.3 Chiến lược tiếp thị tốt
Dù sản phẩm tốt đến đâu nhưng không tiếp cận được khách hàng mục tiêu thì cũng không có doanh thu. Thay vì chạy quảng cáo tốn kém từ đầu, hãy tận dụng các kênh tiếp thị nội dung như video ngắn, hướng dẫn miễn phí, chia sẻ hành trình sản phẩm. Điều này giúp xây dựng lòng tin, tăng nhận diện thương hiệu mà không tốn nhiều chi phí. Ví dụ: nhiều bạn trẻ bán đồ ăn healthy thành công nhờ chia sẻ cách chế biến, thực đơn hàng ngày trên TikTok.
4.4 Đảm bảo duy trì mối quan hệ với khách hàng
Việc giữ chân khách hàng cũ rẻ hơn rất nhiều so với việc tìm kiếm khách hàng mới. Người khởi nghiệp cần xây dựng kịch bản chăm sóc sau bán hàng: hỏi thăm trải nghiệm, gửi mã giảm giá cho lần mua tiếp theo, hoặc mời tham gia cộng đồng người dùng. Ví dụ: chuỗi The Alley áp dụng chương trình tích điểm và mã giảm giá quay lại giúp duy trì doanh số ổn định và giữ mối quan hệ lâu dài với khách quen.
4.5 Đảm bảo doanh thu
Cuối cùng, mọi mô hình phải tạo ra dòng tiền để tồn tại. Đặc biệt với người khởi nghiệp ít vốn, nên chọn những sản phẩm hoặc dịch vụ có khả năng tạo ra dòng tiền sớm, vòng quay vốn ngắn và chi phí vận hành thấp. Điều này giúp bạn duy trì hoạt động và tái đầu tư liên tục ngay từ giai đoạn đầu.
Ví dụ, nếu bạn bán đồ ăn sáng mang đi gần khu văn phòng – chỉ cần vốn nhỏ để mua nguyên liệu mỗi ngày, bán hết là có tiền về ngay trong ngày, và lợi nhuận gộp có thể đạt 30–50% tùy cách tổ chức. Hoặc nếu bạn làm dịch vụ chăm sóc thú cưng (tắm rửa, cắt móng, giữ chó ban ngày), bạn có thể bắt đầu với thiết bị cơ bản, phục vụ tại nhà khách hàng, thu tiền trực tiếp sau mỗi ca làm. Đây đều là những lựa chọn giúp đảm bảo dòng tiền và kiểm soát được rủi ro tài chính khi mới khởi nghiệp.
Kết luận
Việc lựa chọn mô hình phù hợp là bước đi quan trọng đầu tiên để hiện thực hóa ý tưởng khởi nghiệp. Hãy bắt đầu từ những mô hình ít rủi ro, tận dụng thế mạnh cá nhân và công nghệ sẵn có. Khi đã xây dựng được nền tảng ổn định, bạn có thể từng bước mở rộng quy mô và nâng cấp mô hình kinh doanh theo định hướng dài hạn.
