Luật đóng bảo hiểm xã hội tại Việt Nam và những điều cần biết

1. Bảo hiểm xã hội là gì?

1.1 Định nghĩa bảo hiểm xã hội là gì?

Điều 3. Giải thích từ ngữ

Trong Luật này, các từ ngữ dưới đây được hiểu như sau:

1. Bảo hiểm xã hội là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của người tham gia bảo hiểm xã hội khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, khi nghỉ hưu hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ bảo hiểm xã hội hoặc do ngân sách nhà nước bảo đảm.

1.2 Sổ bảo hiểm xã hội là gì?

Điều 25. Sổ bảo hiểm xã hội

1. Sổ bảo hiểm xã hội được cấp cho từng người lao động, trong đó chứa đựng thông tin cơ bản về nhân thân, ghi nhận việc đóng, hưởng, giải quyết các chế độ bảo hiểm xã hội và các thông tin cần thiết khác có liên quan.

2. Sổ bảo hiểm xã hội được cấp bằng bản điện tử, bản giấy và có giá trị pháp lý như nhau.

Chậm nhất là ngày 01 tháng 01 năm 2026, thực hiện cấp sổ bảo hiểm xã hội bằng bản điện tử; sổ bảo hiểm xã hội bằng bản giấy được cấp khi người tham gia bảo hiểm xã hội yêu cầu.

3. Dữ liệu về sổ bảo hiểm xã hội được cập nhật chính xác, kịp thời, đối chiếu thông tin và quản lý theo quy định.

4. Chính phủ quy định chi tiết Điều này.

2. Các luật đóng bảo hiểm xã hội tại Việt Nam

• Luật Bảo hiểm xã hội 2014 (Luật số 58/2014/QH13): Đây là văn bản nền tảng quy định về chế độ, chính sách bảo hiểm xã hội bắt buộc và tự nguyện, quyền và nghĩa vụ của người lao động, người sử dụng lao động cùng các tổ chức liên quan. Luật này sẽ được thay thế bởi Luật Bảo hiểm xã hội 2024 từ ngày 01/7/2025 với nhiều cập nhật mới nhằm tăng quyền lợi cho người tham gia.
• Nghị định 115/2015/NĐ-CP: Quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Bảo hiểm xã hội về bảo hiểm xã hội bắt buộc, bao gồm đối tượng tham gia, mức đóng, phương thức đóng và các chế độ hưởng.
• Thông tư 59/2015/TT-BLĐTBXH: Hướng dẫn chi tiết về cách tính mức lương, phụ cấp làm căn cứ đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc và các thủ tục liên quan đến việc giải quyết chế độ bảo hiểm xã hội.

3. Đối tượng tham gia trong luật đóng bảo hiểm xã hội

3.1 Đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc

3.1.1 Người lao động là công dân Việt Nam

• Người làm việc theo hợp đồng lao động không xác định thời hạn, hợp đồng xác định thời hạn, hợp đồng mùa vụ hoặc theo công việc nhất định từ đủ 01 tháng trở lên.
• Người làm việc theo hợp đồng lao động có thời hạn từ đủ 01 tháng đến dưới 03 tháng.
• Cán bộ, công chức, viên chức theo quy định của pháp luật.
• Công nhân quốc phòng, công nhân công an, người làm công tác khác trong tổ chức cơ yếu.
• Sĩ quan, quân nhân chuyên nghiệp, sĩ quan nghiệp vụ và chuyên môn kỹ thuật công an nhân dân, người làm công tác cơ yếu hưởng lương như quân nhân.
• Hạ sĩ quan, binh sĩ quân đội nhân dân, chiến sĩ nghĩa vụ công an nhân dân, học viên quân đội, công an, cơ yếu đang theo học được hưởng sinh hoạt phí.
• Dân quân thường trực.
• Người lao động Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng theo Luật Người lao động Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài.
• Vợ hoặc chồng không hưởng lương từ ngân sách nhà nước đi công tác nhiệm kỳ cùng thành viên cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài.
• Người quản lý doanh nghiệp, thành viên Hội đồng quản trị, Tổng giám đốc, Giám đốc, thành viên Ban kiểm soát có hưởng lương trong doanh nghiệp, hợp tác xã.
• Người hoạt động không chuyên trách ở xã, phường, thị trấn.
• Chủ hộ kinh doanh có đăng ký kinh doanh theo quy định của Chính phủ.
• Người quản lý doanh nghiệp, người đại diện vốn nhà nước, người quản lý hợp tác xã không hưởng tiền lương (nếu có tham gia).

3.1.2 Người lao động là công dân nước ngoài

• Làm việc theo hợp đồng lao động từ đủ 12 tháng trở lên.
• Có giấy phép lao động, chứng chỉ hành nghề hoặc giấy phép hành nghề tại Việt Nam.
• Không thuộc diện di chuyển nội bộ doanh nghiệp hoặc không đủ tuổi nghỉ hưu tại thời điểm ký hợp đồng.

3.1.3 Người sử dụng lao động

• Cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp công lập, đơn vị vũ trang nhân dân.
• Tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp.
• Cơ quan, tổ chức nước ngoài, tổ chức quốc tế tại Việt Nam.
• Doanh nghiệp, hợp tác xã, hộ kinh doanh cá thể, tổ hợp tác, tổ chức và cá nhân có sử dụng lao động theo hợp đồng lao động.

3.2 Đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện

• Công dân Việt Nam từ đủ 15 tuổi trở lên, không thuộc đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc.
• Người lao động tạm hoãn hợp đồng lao động, hợp đồng làm việc nhưng không có thỏa thuận đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc trong thời gian tạm hoãn.

4. Các chế độ được quy định trong luật đóng bảo hiểm xã hội

Điều 4. Loại hình, các chế độ bảo hiểm xã hội

1. Trợ cấp hưu trí xã hội có các chế độ sau đây:

a) Trợ cấp hưu trí xã hội hằng tháng;

b) Hỗ trợ chi phí mai táng;

c) Hưởng bảo hiểm y tế do ngân sách nhà nước đóng.

2. Bảo hiểm xã hội bắt buộc có các chế độ sau đây:

a) Ốm đau;

b) Thai sản;

c) Hưu trí;

d) Tử tuất;

đ) Bảo hiểm tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp theo quy định của Luật An toàn, vệ sinh lao động.

3. Bảo hiểm xã hội tự nguyện có các chế độ sau đây:

a) Trợ cấp thai sản;

b) Hưu trí;

c) Tử tuất;

d) Bảo hiểm tai nạn lao động theo quy định của Luật An toàn, vệ sinh lao động.

4. Bảo hiểm thất nghiệp theo quy định của Luật Việc làm.

5. Bảo hiểm hưu trí bổ sung.

4.1 Các chế độ trong bảo hiểm xã hội bắt buộc

• Ốm đau: Được chi trả trợ cấp khi người lao động ốm đau, phải nghỉ việc để điều trị.
• Thai sản: Được hưởng chế độ thai sản trong thời gian mang thai, sinh con, nhận nuôi con nuôi hoặc thực hiện biện pháp tránh thai.
• Tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp: Được hưởng chế độ trợ cấp, bồi thường khi bị tai nạn lao động hoặc mắc bệnh nghề nghiệp.
• Hưu trí: Được hưởng lương hưu hàng tháng khi đủ điều kiện về tuổi đời và thời gian đóng bảo hiểm xã hội.
• Tử tuất: Thân nhân của người lao động được hưởng chế độ tử tuất khi người lao động tử vong.

4.2 Các chế độ trong bảo hiểm xã hội tự nguyện

• Hưu trí: Được hưởng lương hưu khi đủ tuổi và có đủ thời gian đóng bảo hiểm theo quy định.
• Tử tuất: Thân nhân được nhận trợ cấp tử tuất trong trường hợp người tham gia qua đời.

4.3 Các chế độ bảo hiểm khác liên quan

• Bảo hiểm thất nghiệp: Theo quy định của Luật Việc làm, hỗ trợ người lao động mất việc làm.
• Bảo hiểm hưu trí bổ sung: Theo quy định riêng của Chính phủ, nhằm tăng cường nguồn thu nhập cho người về hưu.

5. Quyền và nghĩa vụ của người tham gia trong luật đóng bảo hiểm xã hội

5.1 Quyền của người lao động

• Được cấp và quản lý sổ bảo hiểm xã hội ghi nhận quá trình đóng và hưởng bảo hiểm xã hội.
• Hưởng đầy đủ các chế độ bảo hiểm xã hội theo quy định như ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hưu trí và tử tuất.
• Được cung cấp thông tin về việc đóng bảo hiểm xã hội định kỳ 6 tháng/lần từ người sử dụng lao động.
• Được tự mình hoặc ủy quyền cho người khác nhận các chế độ bảo hiểm xã hội.
• Được hỗ trợ giải quyết chế độ bảo hiểm xã hội kịp thời, đúng quyền lợi.
• Có quyền khiếu nại, tố cáo và khởi kiện các hành vi vi phạm pháp luật về bảo hiểm xã hội.
• Được bảo đảm tính bảo mật thông tin cá nhân liên quan đến việc tham gia bảo hiểm xã hội.

5.2 Nghĩa vụ của người lao động

• Tham gia bảo hiểm xã hội đúng quy định của pháp luật.
• Đóng bảo hiểm xã hội đầy đủ, đúng mức từ tiền lương, tiền công theo thỏa thuận trong hợp đồng lao động.
• Cung cấp thông tin trung thực, chính xác khi tham gia và hưởng các chế độ bảo hiểm xã hội.
• Bảo quản sổ bảo hiểm xã hội do cơ quan bảo hiểm xã hội cấp.

5.3 Quyền của người sử dụng lao động

• Được từ chối thực hiện các yêu cầu không phù hợp với quy định của pháp luật về bảo hiểm xã hội.
• Được cung cấp thông tin và hướng dẫn thực hiện nghĩa vụ đóng bảo hiểm xã hội.
• Được khiếu nại, tố cáo và khởi kiện về các quyết định hành chính trong lĩnh vực bảo hiểm xã hội khi quyền lợi bị ảnh hưởng.

5.4 Nghĩa vụ của người sử dụng lao động

• Đăng ký tham gia bảo hiểm xã hội cho người lao động ngay khi ký kết hợp đồng lao động.
• Thực hiện trích nộp bảo hiểm xã hội đầy đủ, đúng thời hạn, cả phần của người lao động và phần của người sử dụng lao động.
• Cung cấp thông tin định kỳ về việc đóng bảo hiểm xã hội cho người lao động.
• Lập hồ sơ và phối hợp giải quyết các chế độ bảo hiểm xã hội cho người lao động.
• Trả sổ bảo hiểm xã hội cho người lao động khi chấm dứt hợp đồng lao động.
• Chịu trách nhiệm về tính xác thực thông tin cung cấp cho cơ quan bảo hiểm xã hội.

6. Lợi ích khi tham gia bảo hiểm xã hội tại Việt Nam

6.1 Hưởng chế độ ốm đau

6.2 Hưởng chế độ thai sản

6.3 Hưởng chế độ tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp

6.4 Hưởng chế độ hưu trí

6.5 Hưởng chế độ tử tuất

6.6 Lợi ích khi tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện

6.7 Lợi ích khi đóng bảo hiểm xã hội đủ 5 năm liên tục

• Hưởng 100% chi phí khám chữa bệnh bảo hiểm y tế đúng tuyến nếu tổng mức đồng chi trả trong năm vượt 6 tháng lương cơ sở.
• Tăng thời gian hưởng trợ cấp thất nghiệp và hưởng mức hỗ trợ cao hơn.

7. Các mức đóng bảo hiểm xã hội

7.1 Mức đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc năm 2024

7.1.1 Đối với người lao động

• 8% vào quỹ hưu trí và tử tuất
• 1,5% vào quỹ bảo hiểm y tế
• 1% vào quỹ bảo hiểm thất nghiệp

7.1.2 Đối với người sử dụng lao động

• 14% vào quỹ hưu trí và tử tuất
• 3% vào quỹ bảo hiểm y tế
• 1% vào quỹ bảo hiểm thất nghiệp
• 0,5% vào quỹ bảo hiểm tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp

7.2 Mức lương làm căn cứ đóng bảo hiểm xã hội

• Mức lương tối thiểu: Áp dụng theo vùng, cụ thể:
  • Vùng I: 4.960.000 đồng/tháng
  • Vùng II: 4.410.000 đồng/tháng
  • Vùng III: 3.860.000 đồng/tháng
  • Vùng IV: 3.450.000 đồng/tháng
• Mức lương tối đa: Bằng 20 lần mức lương cơ sở, tức 46.800.000 đồng/tháng.

7.3 Mức đóng bảo hiểm xã hội tự nguyện năm 2024

• 22% mức thu nhập tháng do người tham gia lựa chọn.

• Tối thiểu: Bằng mức chuẩn nghèo khu vực nông thôn (hiện tại là 1.500.000 đồng/tháng).
• Tối đa: Bằng 20 lần mức lương cơ sở (tức 46.800.000 đồng/tháng).

8. Thời điểm kê khai và đóng bảo hiểm xã hội

8.1 Thời hạn kê khai tham gia bảo hiểm xã hội

• Đối với người sử dụng lao động: Phải kê khai tham gia bảo hiểm xã hội cho người lao động trong thời hạn 30 ngày kể từ ngày ký kết hợp đồng lao động thuộc đối tượng đóng BHXH bắt buộc.
• Đối với người tham gia BHXH tự nguyện: Phải kê khai trong vòng 30 ngày kể từ ngày đủ điều kiện tham gia.

8.2 Thời hạn đóng bảo hiểm xã hội

Điều 34. Mức đóng, phương thức và thời hạn đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc của người sử dụng lao động

4. Phương thức, thời hạn đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc chậm nhất đối với người sử dụng lao động được quy định như sau:

a) Ngày cuối cùng của tháng tiếp theo đối với phương thức đóng hằng tháng;

b) Ngày cuối cùng của tháng tiếp theo ngay sau chu kỳ đóng đối với phương thức đóng 03 tháng một lần hoặc 06 tháng một lần.

8.3 Phương thức kê khai và đóng bảo hiểm xã hội

• Doanh nghiệp và người lao động có thể thực hiện kê khai, đóng BHXH theo hình thức giao dịch điện tử qua Cổng thông tin điện tử của Bảo hiểm xã hội Việt Nam.
• Hồ sơ đăng ký tham gia, điều chỉnh, đóng BHXH được nộp trực tuyến, giảm thiểu thủ tục hành chính và tiết kiệm thời gian

9. Những câu hỏi thường gặp về luật đóng bảo hiểm xã hội

9.1 Ai bắt buộc phải đóng bảo hiểm xã hội?

• Người lao động ký hợp đồng lao động từ 01 tháng trở lên.
• Người sử dụng lao động thuê mướn, sử dụng lao động theo hợp đồng.

9.2 Có thể tham gia bảo hiểm xã hội tự nguyện không?

9.3 Đóng bảo hiểm xã hội một lần để hưởng lương hưu được không?

9.4 Có thể tra cứu sổ bảo hiểm xã hội online không?

• Ứng dụng VNeID.
• Cổng dịch vụ công Bảo hiểm xã hội Việt Nam

Kết luận