Giới thiệu
Đơn vị sự nghiệp công lập là mô hình tổ chức không thể thiếu trong hệ thống cung cấp dịch vụ công tại Việt Nam, hoạt động trong các lĩnh vực thiết yếu như giáo dục, y tế, văn hóa, khoa học, công nghệ... Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ: đơn vị sự nghiệp công lập là gì, có những loại hình nào, điều kiện thành lập ra sao, cơ chế vận hành như thế nào và điểm khác biệt với đơn vị sự nghiệp ngoài công lập là gì?
Bài viết này sẽ cung cấp đầy đủ, dễ hiểu và cập nhật các thông tin pháp lý quan trọng về đơn vị sự nghiệp công lập
1. Đơn vị sự nghiệp công lập là gì? Ví dụ cụ thể
Theo Khoản 1 Điều 9 Luật Viên chức 2010 quy định đơn vị sự nghiệp công lập là tổ chức do cơ quan nhà nước có thẩm quyền thành lập, nhằm cung cấp dịch vụ sự nghiệp công như: giáo dục, y tế, khoa học, văn hóa... Các đơn vị này hoạt động chủ yếu bằng ngân sách nhà nước, có tư cách pháp nhân, con dấu và tài khoản riêng.
Điều 9. Đơn vị sự nghiệp công lập và cơ cấu tổ chức quản lý hoạt động của đơn vị sự nghiệp công lập9. Đơn vị sự nghiệp công lập là tổ chức do cơ quan có thẩm quyền của Nhà nước, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội thành lập theo quy định của pháp luật, có tư cách pháp nhân, cung cấp dịch vụ công, phục vụ quản lý nhà nước.
Đơn vị sự nghiệp công lập là tổ chức do cơ quan nhà nước có thẩm quyền thành lập, nhằm cung cấp dịch vụ sự nghiệp công như: giáo dục, y tế, khoa học, văn hóa... Các đơn vị này hoạt động chủ yếu bằng ngân sách nhà nước, có tư cách pháp nhân, con dấu và tài khoản riêng.
Ví dụ:
- Trường tiểu học công lập.
- Bệnh viện đa khoa tỉnh.
- Đài truyền hình quốc gia.
- Viện nghiên cứu thuộc sở, ban, ngành nhà nước.
2. Các loại hình đơn vị sự nghiệp công lập?
Đơn vị sự nghiệp công lập là tổ chức do Nhà nước thành lập để cung cấp dịch vụ công trong các lĩnh vực như giáo dục, y tế, khoa học, văn hóa... Tùy theo mức độ tự chủ và khả năng tài chính, đơn vị sự nghiệp công lập được phân thành nhiều loại hình khác nhau. Cụ thể:
2.1. Theo mức độ giao quyền tự chủ
Theo khoản 2 Điều 9 Luật Viên chức 2010, quy định:
Điều 9. Đơn vị sự nghiệp công lập và cơ cấu tổ chức quản lý hoạt động của đơn vị sự nghiệp công lập2. Đơn vị sự nghiệp công lập gồm:a) Đơn vị sự nghiệp công lập được giao quyền tự chủ hoàn toàn về thực hiện nhiệm vụ, tài chính, tổ chức bộ máy, nhân sự (sau đây gọi là đơn vị sự nghiệp công lập được giao quyền tự chủ);b) Đơn vị sự nghiệp công lập chưa được giao quyền tự chủ hoàn toàn về thực hiện nhiệm vụ, tài chính, tổ chức bộ máy, nhân sự (sau đây gọi là đơn vị sự nghiệp công lập chưa được giao quyền tự chủ).
Vậy , đơn vị sự nghiệp công lập được chia thành hai nhóm chính:
- Đơn vị sự nghiệp công lập được giao quyền tự chủ: Là các đơn vị được Nhà nước giao toàn quyền trong việc tổ chức thực hiện nhiệm vụ, quản lý tài chính, bộ máy tổ chức và nhân sự. Ví dụ: một trường đại học công lập tự chủ về tuyển sinh, tuyển dụng giảng viên và quản lý thu - chi.
- Đơn vị sự nghiệp công lập chưa được giao quyền tự chủ hoàn toàn: Là các đơn vị vẫn phụ thuộc phần lớn vào ngân sách Nhà nước, cần sự phê duyệt trong nhiều khâu hoạt động. Ví dụ: bệnh viện tuyến huyện do Nhà nước cấp toàn bộ chi phí hoạt động.
2.2. Theo mức độ tự chủ tài chính (Nghị định 60/2021/NĐ-CP)
Dựa vào khả năng đảm bảo chi phí hoạt động, các đơn vị sự nghiệp công lập được phân thành 4 loại hình tài chính:
| Loại hình đơn vị sự nghiệp công lập | Mô tả chi tiết |
| 1. Tự bảo đảm chi thường xuyên và chi đầu tư | Tự cân đối toàn bộ chi phí hoạt động và đầu tư phát triển, không phụ thuộc ngân sách nhà nước. |
| 2. Tự bảo đảm chi thường xuyên | Tự trang trải chi phí hoạt động thường xuyên, nhưng đầu tư phát triển vẫn cần ngân sách hỗ trợ. |
| 3. Tự bảo đảm một phần chi thường xuyên | Một phần chi phí hoạt động do đơn vị tự lo, phần còn lại do ngân sách nhà nước cấp. |
| 4. Đơn vị do Nhà nước bảo đảm chi thường xuyên | Gần như toàn bộ chi phí hoạt động do ngân sách nhà nước cấp, do đơn vị không có hoặc có rất ít nguồn thu (dưới 10%). |
Bảng đơn vị sự nghiệp công lập theo mức độ tự chủ tài chính
2.3. Ví dụ cụ thể các loại hình đơn vị sự nghiệp công lập
2.3.1. Đơn vị sự nghiệp công lập được giao quyền tự chủ hoàn toàn
- Trường Đại học Kinh tế Quốc dân
- Bệnh viện Đại học Y Dược TP.HCM
- Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế Trung ương (CIEM)
- Trung tâm Công nghệ Thông tin thuộc Bộ Tài chính
2.3.2. Đơn vị sự nghiệp công lập chưa được giao quyền tự chủ hoàn toàn
- Trường Tiểu học công lập tại quận/huyện
- Trạm Y tế xã, phường
- Trung tâm Văn hóa – Thể thao cấp huyện
- Thư viện tỉnh, nhà thiếu nhi tỉnh
2.3.3. Đơn vị sự nghiệp công tự bảo đảm chi thường xuyên và chi đầu tư
- Trường Đại học Bách Khoa Hà Nội (hoạt động theo mô hình tự chủ toàn phần)
- Bệnh viện Hùng Vương (tự cân đối tài chính và đầu tư mở rộng)
- Trung tâm Nghiên cứu và Ứng dụng công nghệ cao thuộc Bộ Khoa học và Công nghệ
2.3.4. Đơn vị sự nghiệp công tự bảo đảm chi thường xuyên
- Bệnh viện Đa khoa khu vực tỉnh Bình Dương
- Viện Kiểm định chất lượng giáo dục
- Trung tâm Đào tạo bồi dưỡng cán bộ cấp bộ/ngành
2.3.5. Đơn vị sự nghiệp công tự bảo đảm một phần chi thường xuyên
- Trường Trung cấp nghề công lập
- Nhà hát kịch nói Trung ương
- Trung tâm Hỗ trợ phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa
2.3.6. Đơn vị sự nghiệp công do Nhà nước bảo đảm chi thường xuyên
- Trạm Y tế xã ở vùng sâu, vùng xa
- Trường Mầm non công lập tại các khu vực nông thôn
- Trung tâm Bảo trợ xã hội, chăm sóc người già – trẻ em có hoàn cảnh khó khăn
3. Điều kiện để thành lập đơn vị sự nghiệp công lập
Theo Điều 5 Nghị định 60/2021/NĐ-CP để được thành lập, một đơn vị sự nghiệp công lập cần đáp ứng đồng thời các điều kiện sau theo quy định pháp luật:
Điều 5. Điều kiện thành lập, tổ chức lại, giải thể đơn vị sự nghiệp công lập1. Điều kiện thành lập đơn vị sự nghiệp công lậpa) Phù hợp với quy hoạch ngành quốc gia hoặc quy hoạch mạng lưới các đơn vị sự nghiệp công lập (nếu có) đã được cấp có thẩm quyền phê duyệt;b) Đáp ứng đủ tiêu chí thành lập đơn vị sự nghiệp công lập theo quy định của pháp luật chuyên ngành;c) Xác định rõ mục tiêu, chức năng, nhiệm vụ của đơn vị cung cấp dịch vụ sự nghiệp công, phục vụ quản lý nhà nước;d) Đảm bảo số lượng người làm việc tối thiểu là 15 người (trừ các đơn vị sự nghiệp công lập cung ứng dịch vụ sự nghiệp công cơ bản, thiết yếu được thành lập theo quy định của pháp luật chuyên ngành).Đối với đơn vị sự nghiệp công lập tự bảo đảm chi thường xuyên, đơn vị sự nghiệp công lập tự bảo đảm chi thường xuyên và chi đầu tư, khi thành lập các đơn vị này thì số lượng người làm việc là viên chức tối thiểu được xác định theo Đề án thành lập. Đối với các đơn vị sự nghiệp tự bảo đảm chi thường xuyên và chi đầu tư, hoạt động theo cơ chế doanh nghiệp thì số lượng người làm việc tối thiểu bao gồm viên chức và người làm chuyên môn, nghiệp vụ theo chế độ hợp đồng lao động.Đối với đơn vị sự nghiệp công lập ở nước ngoài thì số lượng người làm việc do Thủ tướng Chính phủ phê duyệt trong Đề án thành lập đơn vị sự nghiệp công lập.đ) Có trụ sở làm việc hoặc đề án cấp đất xây dựng trụ sở làm việc đã được cấp có thẩm quyền phê duyệt (trường hợp xây dựng trụ sở mới); trang thiết bị cần thiết ban đầu; nguồn nhân sự và kinh phí hoạt động theo quy định của pháp luật.e) Đơn vị sự nghiệp công lập ở nước ngoài: Ngoài việc đáp ứng các điều kiện quy định tại các điểm a, b, c, d, đ khoản này, cần bảo đảm phù hợp với chính sách đối ngoại của Đảng, Nhà nước và thỏa thuận giữa Chính phủ nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam và Chính phủ nước sở tại về việc thành lập và hoạt động của đơn vị sự nghiệp công lập.
Điều kiện để thành lập đơn vị sự nghiệp công lập
3.1. Phù hợp với quy hoạch ngành
- Đơn vị phải phù hợp với quy hoạch ngành quốc gia hoặc quy hoạch mạng lưới đơn vị sự nghiệp công lập đã được cấp có thẩm quyền phê duyệt.
3.2. Đáp ứng tiêu chí pháp luật chuyên ngành
- Phải đáp ứng đầy đủ tiêu chí thành lập được quy định trong luật chuyên ngành tương ứng (ví dụ: y tế, giáo dục, khoa học công nghệ,...).
3.3. Xác định rõ mục tiêu và chức năng
- Có mục tiêu, chức năng, nhiệm vụ cụ thể trong việc cung cấp dịch vụ sự nghiệp công và phục vụ quản lý nhà nước.
3.4. Bảo đảm nhân sự tối thiểu
- Có ít nhất 15 người làm việc (trừ những trường hợp đặc biệt như cung ứng dịch vụ công thiết yếu theo luật chuyên ngành).
- Nếu đơn vị tự bảo đảm chi thường xuyên và chi đầu tư, số lượng người làm việc tối thiểu sẽ được xác định trong Đề án thành lập và bao gồm cả viên chức và lao động hợp đồng chuyên môn.
3.5. Cơ sở vật chất và nguồn lực
- Có trụ sở làm việc hoặc được phê duyệt đề án cấp đất để xây dựng trụ sở.
- Trang thiết bị cần thiết ban đầu, nguồn nhân sự và tài chính phải đảm bảo theo quy định.
3.6. Trường hợp đặc biệt với đơn vị sự nghiệp ở nước ngoài
- Ngoài các điều kiện nêu trên, đơn vị còn phải:
- Phù hợp với chính sách đối ngoại của Đảng và Nhà nước.
- Có thỏa thuận song phương giữa Chính phủ Việt Nam và chính phủ nước sở tại về việc thành lập và hoạt động đơn vị sự nghiệp công lập ở nước ngoài.
4. Cơ chế hoạt động của loại hình đơn vị sự nghiệp công lập là gì?
Nội dung chính trong cơ chế hoạt động của loại hình đơn vị sự nghiệp công lập là gì?
Cơ chế hoạt động của đơn vị sự nghiệp công lập được tổ chức dựa trên nguyên tắc tự chủ theo từng mức độ, gắn với chức năng cung cấp dịch vụ sự nghiệp công, phục vụ nhiệm vụ chính trị – xã hội và đáp ứng nhu cầu thiết yếu của nhân dân. Dưới đây là các nội dung chính trong cơ chế hoạt động:
4.1. Thành lập, tổ chức, giải thể
- Việc thành lập, tổ chức lại hoặc giải thể đơn vị sự nghiệp công lập phải:
- Phù hợp với quy hoạch mạng lưới các đơn vị sự nghiệp công lập;
- Được cơ quan nhà nước có thẩm quyền phê duyệt theo quy định tại Nghị định 120/2020/NĐ-CP;
- Có Đề án chi tiết kèm theo các tiêu chí rõ ràng: mục tiêu, chức năng, nhân sự, cơ sở vật chất và tài chính.
4.2. Quỹ lương
- Quỹ lương của đơn vị sự nghiệp công lập được xác định theo chế độ tài chính hiện hành:
- Đối với đơn vị tự bảo đảm chi thường xuyên, quỹ lương được xác định theo hiệu quả hoạt động và khả năng thu chi thực tế.
- Đối với đơn vị chưa tự chủ, ngân sách nhà nước cấp theo định mức quy định.
- Quỹ lương gắn với vị trí việc làm, năng suất và chất lượng lao động.
4.3. Cơ cấu quản lý
- Tùy theo từng lĩnh vực, đơn vị sự nghiệp công lập thường có cơ cấu quản lý gồm:
- Người đứng đầu (Giám đốc, Hiệu trưởng, Thủ trưởng...);
- Các phòng, ban chức năng giúp thực hiện nhiệm vụ chuyên môn;
- Hội đồng quản lý (nếu có) đối với đơn vị có mô hình tự chủ cao.
- Cơ cấu tổ chức phải được cấp có thẩm quyền phê duyệt và phù hợp với quy mô hoạt động.
4.4. Cơ cấu về tài chính
- Các đơn vị sự nghiệp công lập được phân loại thành 04 nhóm theo mức độ tự chủ tài chính:
- Tự bảo đảm chi thường xuyên và chi đầu tư;
- Tự bảo đảm chi thường xuyên;
- Tự bảo đảm một phần chi thường xuyên;
- Đơn vị do nhà nước bảo đảm toàn bộ chi thường xuyên.
- Mức độ tự chủ tài chính quyết định quyền tự quyết trong sử dụng nguồn thu, lập dự toán và quyết toán tài chính.
4.5. Quy định về cổ phần
- Hiện nay, đơn vị sự nghiệp công lập không được cổ phần hóa theo quy định tại Nghị định 150/2020/NĐ-CP.
- Tuy nhiên, có thể thực hiện chuyển đổi một phần hoạt động sang mô hình dịch vụ công theo cơ chế thị trường nếu đáp ứng điều kiện và không trái với quy định pháp luật chuyên ngành.
| Tiêu chí | Đơn vị sự nghiệp công lập | Đơn vị sự nghiệp ngoài công lập |
| Chủ thể thành lập | Nhà nước (cơ quan nhà nước có thẩm quyền) | Tổ chức chính trị, tổ chức xã hội, doanh nghiệp, cá nhân, tổ chức tư nhân |
| Mục tiêu hoạt động | Phục vụ lợi ích công cộng, thực hiện nhiệm vụ quản lý nhà nước | Cung cấp dịch vụ sự nghiệp nhưng mang tính tự chủ, linh hoạt, hướng tới hiệu quả kinh tế |
| Cơ chế tài chính | Có thể do Nhà nước bảo đảm toàn bộ hoặc một phần kinh phí hoạt động | Tự chủ hoàn toàn về tài chính, tự cân đối thu – chi |
| Cơ sở pháp lý thành lập | Theo quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền (thường là UBND, Bộ ngành, Chính phủ) | Theo quy định pháp luật và đăng ký hoạt động theo luật chuyên ngành |
| Nguồn thu | Ngân sách Nhà nước, nguồn thu từ dịch vụ sự nghiệp, viện trợ, tài trợ | Thu từ hoạt động dịch vụ, tài trợ, viện trợ, học phí, khám chữa bệnh, v.v. |
| Quản lý nhân sự | Cán bộ, viên chức theo Luật Viên chức, chế độ lương theo quy định của Nhà nước | Người lao động theo hợp đồng lao động, tự xây dựng thang bảng lương phù hợp với hoạt động |
| Trách nhiệm pháp lý | Nhà nước chịu trách nhiệm pháp lý cao hơn, gắn với quyền quản lý Nhà nước | Tự chịu trách nhiệm về hoạt động của mình theo quy định của pháp luật |
| Tư cách pháp nhân | Có tư cách pháp nhân | Có tư cách pháp nhân |
| Mức độ tự chủ | Có thể được giao tự chủ từng phần hoặc toàn phần tùy theo loại hình | Tự chủ hoàn toàn về tổ chức, tài chính, hoạt động chuyên môn |
| Ví dụ cụ thể | Trường Đại học Y Hà Nội, Bệnh viện Chợ Rẫy, Trung tâm Y tế quận huyện, Viện nghiên cứu nhà nước | Trường Đại học FPT, Bệnh viện Hoàn Mỹ, Trường quốc tế Á Châu, Viện nghiên cứu tư nhân |
Bảng so sánh sự khác nhau giữa đơn vị sự nghiệp công lập và đơn vị sự nghiệp ngoài công lập
Hiểu rõ đơn vị sự nghiệp công lập là gì sẽ giúp bạn phân biệt với các mô hình tổ chức khác và đánh giá đúng vai trò của các đơn vị công lập trong cung cấp dịch vụ công. Đây là tổ chức có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo đảm quyền tiếp cận y tế, giáo dục, khoa học… của người dân với chi phí hợp lý, đồng thời đảm bảo định hướng phát triển bền vững từ phía Nhà nước.
Nếu bạn đang tìm hiểu để thành lập một đơn vị sự nghiệp công lập hoặc chuyển đổi mô hình quản lý, hãy liên hệ Thành lập công ty giá rẻ để được tư vấn chuyên sâu và miễn phí!
